Olieverf bestaat uit een bindmiddel en kleurpigmenten. Het bijzondere van olieverf is het hoge olieaandeel in het bindmiddel. Aangezien olie niet mengbaar is met water, wordt terpentijn gebruikt als verdunner. De goedkopere terpentinevervanger is om gezondheidsredenen niet aan te bevelen. Olie is zeer geschikt als bindmiddel voor gebruik met kleurpigmenten, omdat het de structuur daarvan niet of nauwelijks verandert. Olieverven zijn dus zeer duurzaam en lichtecht. In het algemeen zijn ze ondoorzichtig. Door een dunne laag verf of verdunner aan te brengen, kan olieverf ook half transparant worden gemaakt. Al eeuwenlang werken kunstenaars met olieverf en hebben zij schilderijen gemaakt die in musea over de hele wereld hangen.

Bestanddelen van olieverf

De olie wordt meestal verkregen uit natuurlijke producten van inheemse, maar ook exotische planten:

1. Lijnzaadolie (vlas)
2. Notenolie (walnootolie)
3. Raapzaadolie
4. Zonnebloemolie
5. Maanzaadolie
6. Hennep olie
7. Saffloerolie
8. Ricinusolie
9. Perilla olie
10. Tungolie (Chinese houtolie)

Het kleurpigmenten dat kan worden gebruikt is zeer breed - en in principe kunnen alle pigmenten worden gebruikt die ook geschikt zijn voor andere bindmiddelen.

Eigenschappen olieverf

De olie wordt "ingedikt" voor olieverf. Wanneer je olieverf in een tube of blik koopt, heeft het meestal een pasta-achtige viscositeit (een beetje zoals de tandpasta in de tube). Hiermee kun je de typische pasteuze schildersporen op het doek maken.

Bij sommige merken worden aan het bindmiddel andere stoffen toegevoegd, b.v. zogenaamde siccatieven, die het droogproces versnellen.

De lichtechtheid van olieverven is gewoonlijk zeer hoog. Dit is natuurlijk ook te danken aan het feit dat de fabrikanten al tientallen jaren adequate tests met de pigmenten uitvoeren. Toch zijn er verschillen waar te nemen, vooral bij oude, traditionele kleurtonen. Lage lichtechtheid leidt tot het vervagen van de kleuren in de loop der jaren. Vanuit chemisch oogpunt worden de kleuren afgebroken door blootstelling aan licht, met name aan UV-straling. Op de tubes van de meeste fabrikanten kan de lichtechtheid worden aangegeven met een reeks van vijf sterren: één ster = geringe lichtechtheid, vijf sterren = hoge lichtechtheid.

Olieverf heeft meestal een hoge dekkracht, wat betekent dat na het aanbrengen van de verf de onderliggende laag volledig bedekt is. Sommige verven zijn echter door hun pigmentstructuur slechts halfdekkend of halftransparant. De mate van doorzichtigheid kan worden verhoogd door uitdunning. Op de tubes wordt de dekkracht van de verf aangegeven met vijf vierkantjes: één vierkantje = lage dekkracht, vijf vierkantjes = hoge dekkracht.

Olieverf in tubes of blikken

Olieverf voor olieverfschilderijen is te koop in tubes of blikken. De inhoud ligt meestal tussen 25 ml (iets zo dik als een wijsvinger) en 400 ml (zeer grote buizen).

Uitvinding van het olieverfblik

De afsluitbare, luchtdoorlatende koker maakte het mogelijk olieverven op te slaan en ze gemakkelijk te vervoeren. Deze geheel nieuwe mogelijkheden deden het plein air schilderen in de natuur herleven en baanden de weg naar het impressionisme en naar de moderne schilderkunst. Voor meer zie Geschiedenis van de olieverfschilderkunst.

Wat gebeurt er als de olieverf opdroogt?

In chemische zin droogt olieverf in het geheel niet, althans niet door verdamping. In tegenstelling tot verf op waterbasis (tempera, plakkaatverf, aquarelverf) wordt de verf niet vast, omdat de "vloeibare" bestanddelen in de lucht verdampen. Hoewel de terpentijnbestanddelen uit de verf verdampen, is deze geenszins "vast aanvoelend" of "volledig droog".

Chemisch gezien oxideert olieverf en polymeriseert. Dit proces kan jaren duren. In het geval van een pasteus olieverfschilderij is het "droogproces" pas na tientallen jaren voltooid. Maar natuurlijk zijn de oppervlakken na verloop van tijd zodanig verzegeld dat het schilderij kan worden aangeraakt. In het navolgende wordt - omwille van de eenvoud - de term "drogen" gebruikt voor dit oxidatieproces.

Hoe lang duurt het om olieverf te laten drogen?

Hoe lang het duurt om deze grip-stabiele toestand te bereiken hangt af...

1. op de gebruikte olie
2. de gebruikte kleurpigmenten
3. op de grondverf (!)

Over de duim kan men zeggen, voor een gripvast oppervlak:

1. een vloeibaar geschilderd olieverfschilderij (veel schildermedium, dunne verflagen) heeft ongeveer 1-2 dagen nodig om te drogen.
2. een normaal olieverfschilderij heeft ongeveer 4-6 dagen nodig om te drogen
3. een pasteus olieverfschilderij (zichtbare verhogingen hoger dan 1 millimeter) heeft ongeveer 8-12 dagen nodig om te drogen.

Het is echter niet aan te bevelen sterk absorberende oppervlakken te gebruiken om het droogproces te versnellen. Integendeel, als de olieverf te snel te veel vocht verliest tijdens het oxidatieproces (hierboven beschreven), wordt zij gemakkelijk broos en verliest zij haar glans.

Het is echter geenszins aan te bevelen sterk absorberende ondergronden te gebruiken om het droogproces te versnellen. Integendeel, als de olieverf te snel te veel vocht verliest tijdens het oxidatieproces (zoals hierboven beschreven), wordt zij gemakkelijk broos en verliest zij haar helderheid.

De grondverf

Met een absorberende grondverf kan de droogtijd met bijna de helft worden teruggebracht, maar alleen als de olieverf dun en verdund met terpentijnolie wordt aangebracht. Dit kan nuttig zijn, bijvoorbeeld bij een gekleurde, geglazuurde onderschildering. De onderschildering werkt dus als de laatste laag van de grondverf.

In het geval van impastoschilderijen is het droogproces onafhankelijk van de grondlaag - aangezien de verf aan het oppervlak "droogt" door het effect van de lucht.

Verdunning van olieverf

Olieverf kan gemakkelijk worden verdund en geschilderd met terpentijnolie of balsemterpentijnolie. Hierdoor wordt de verf vloeibaarder, zodat hij ook semi-transparant (glacerend) kan worden aangebracht. Vloeibare olieverf kan ook worden gebruikt om soortgelijke lavendeleffecten te creëren als met aquarelverf (wanneer de kleuren in elkaar overvloeien). Dit vereist echter een relatief niet-absorberende achtergrond.

Het droogproces verloopt sneller met verdunde olieverf, omdat de terpentijnbestanddelen van de verf relatief snel verdampen in de lucht - het is dus een kwestie van daadwerkelijk drogen (voor meer hierover, zie hierboven).

Schoonmaken van olieverf

Olieverf is zeer moeilijk schoon te maken in textiel. Olieverfvlekken op het tapijt of kleding zullen moeten wennen. Hoewel je kunt proberen de verf te verdunnen met behulp van terpentijnolie. Maar men zal in staat zijn het volledig van het textiel te verwijderen. Het is daarom raadzaam om geschikte werkkleding aan te schaffen. Het is ook bijna onmogelijk om olieverf volledig van leder te verwijderen. Dus denk ook aan de schoenen.

Het reinigen van de borstels gebeurt gewoonlijk in twee stappen:

1. Ruwe voorreiniging met terpentijnolie of een speciale borstelreiniger.
2. Uitwassen met behulp van zeep

Vooral de tweede stap draagt bij tot de kwaliteit van de borstels op lange termijn.

Wassen met de hand / olieverf op de huid

Olieverf is op zichzelf niet schadelijk voor de huid. Ook hier geldt: eerst het ergste afvegen met kwastenreiniger of balsamico terpentijnolie, daarna grondig wassen met zeep. De terpentijnolie of penseelreiniger kan de huid uitdrogen en broos maken. Het is daarom raadzaam uw handen daarna in te smeren met crème, of van meet af aan met handschoenen te werken (hoewel het schilderproces dan onaantrekkelijk afstandelijk wordt).

Voorzichtig. In zeer zeldzame gevallen kan er sprake zijn van een intolerantie, die kan leiden tot allergische reacties.

De rangschikking van de olieverven op het palet

Hoe worden de kleuren op het palet aangebracht? In principe is er geen "juist" antwoord. Het belangrijkste is dat de kleuren die je wilt mengen zoveel mogelijk naast elkaar worden geplaatst. Dan kun je met het penseel in de ene of de andere kleur gaan en in de mengkleur ertussen tekenen. Zo kun je zelfs de fijnste kleurschakeringen maken.

Welke kleuren men gebruikt hangt natuurlijk af van het gekozen motief. Wie portretten schildert, zal meer oker, gele en rode tinten gebruiken. Wie noordelijke landschappen schildert, zal meer oker- en blauwtinten op het palet hebben.

Schilderen op nummer: olieverf of acrylverf?

Bij het schilderen op nummer wordt uitsluitend gebruik gemaakt van acrylverf. De reden dat wij gebruik maken van waterverf is dat het de makkelijke vorm van schilderen is op amateurniveau. Wil je meer informatie over acrylverf? Lees dan ons blogartikel: ''Acryl schilderen voor beginners: accessoires, technieken en tips''