20 juli, 2021 • Redactie

Mona Lisa – Het verhaal achter het schilderij van Da Vinci

De Mona Lisa. is waarschijnlijk ‘s werelds meest beroemde schilderij. Het kunstwerk is geschilderd door een kunstenaar, Leonardo Da Vinci. Ook de Mona Lisa blijft iedereen verbazen die haar voor het eerst gaat bekijken in het Louvre in Parijs: met 77 cm × 53 cm is ze voor mensen gewoon niet groot genoeg.

Door wie is de Mona Lisa geschilderd?

Leonardo Da Vinci begon aan het kunstwerk in 1503 in Florence, Italië, en werkte er in totaal maar liefst drie jaar aan het kunstwerk. Het bereomde schilderij werd gemaakt in opdracht van de Italiaanse zakenman Francesco Del Giocondo en zou een portret zijn van zijn vrouw Lisa Gherardini. Vandaag de dag is het schilderij bekend als ‘’Mona Lisa’’, omdat Mona een samenvoeging is van Madonna, wat ‘’my lady’’ betekent.

De Mona Lisa werd geschilderd tijdens de Renaissance. De wereld is voor haar gevallen, vooral vanwege haar glimlach. Sommigen zeggen dat ze zou glimlachen, anderen zijn er zeker van dat ze serieus zou kijken.

Hoewel ‘’Mona Lisa’’ een schilderij in opdracht was, kreeg Del Giocondo het nooit overhandigd. Deels omdat Leonardo, ondanks dat hij al minstens drie jaar af en aan eraan werkte, nooit vond dat het af was.

Leonardo da Vinci en Clos Lucé

In 1516 werd Leonardo door koning Francis uitgenodigd om op het kasteel van de koning, Clos Lucé, te komen werken. Leonardo bracht zijn Mona Lisa mee en heeft hier waarschijnlijk verder gewerkt aan het schilderij. Leonardo werkte hier tot zijn dood in 1519. De Mona Lisa was toen nog in zijn bezit. Na zijn dood erfde Leonardo’s assistent, Salai, de Mona Lisa, samen met Leonardo’s andere kunstwerken. 

Koning Francis kocht het schilderij voor een bescheiden bedrag en bewaarde het in zijn kasteel in Fontainebleau, tot Louis de XIV het verplaatste naar het kasteel van Versailles. Hier bleef het tot de Franse Revolutie aan het einde van de 18e eeuw. Vervolgens werd het verplaatst naar het wereldberoemde museum het Louvre, waar het vandaag de dag nog hangt. Het schilderij heeft echter tussendoor een paar uitstapjes gemaakt.

Mona Lisa beschadigd door vandalisme

Behalve diefstal, is het schilderij ook meerdere malen het doelwit van vandalisme geweest. In 1556 werd een deel van het werk beschadigd toen iemand er zuur op gooide. Datzelfde jaar gooide iemand anders een steen op het kunstwerk. Als gevolg daarvan werd de Mona Lisa achter glas geplaatst. Dit voorkwam schade toen een vrouw in 1974 rode verf op het schilderij spoot, en ook in 2009, toen een Russische vrouw een kop thee erop gooide. De schade van de eerste twee beschadigingen werd met goed resultaat hersteld.

Mona Lisa waarde 2021

In 1962-1963 ging de Mona Lisa op een wereldtournee en werd het in veel verschillende musea tentoongesteld. Voorafgaand aan de tournee werd het schilderij geschat op een waarde van ca. 100 miljoen dollar. De tournee was een groot succes en miljoenen mensen bezochten de musea om de Mona Lisa te kunnen bewonderen. Vandaag de dag wordt het schilderij geschat op een waarde van 0,7 miljard euro. Dat maakt de Mona Lisa tot het meest kostbare schilderij in de wereld.

Het Guinness Book of Records van 1999 noemt bijvoorbeeld de Mona Lisa die in het Louvre in Parijs wordt tentoongesteld als het schilderij met de hoogste verzekerde waarde: het werd op 14 december 1962 geschat op 100 miljoen dollar, wat in 2021 overeenkomt met ongeveer 843 miljoen dollar, rekening houdend met de inflatie.

De wenkbrauwen van de Mona Lisa veroorzaken verwarring

Maar de nieuwe bevindingen die over de Mona Lisa aan het licht zijn gekomen, gaan niet over haar grootte (of compactheid), noch over haar glimlach. Het gaat over iets heel anders: haar wenkbrauwen.

De wenkbrauwen van de Mona Lisa zijn al eeuwenlang het onderwerp van discussie in de hele wereld. Of liever, laten we praten over haar niet-bestaande wenkbrauwen.

In die tijd was het een schoonheidsideaal voor vrouwen om geen wenkbrauwen te hebben en ze schoren ze dan ook af. Volgens de theorie verwijderde de Mona Lisa zelf haar wenkbrauwen en schilderde da Vinci haar gewoon zoals ze was.

Kopie Mona Lisa

De grote controverse: Heeft Da Vinci niet goed gekeken? Het zou kloppen dat da Vinci de Mona Lisa op het portret geen wenkbrauwen heeft gegeven, als ze die er werkelijk had afgeschoren. In 2012 werd echter een ander portret van de Mona Lisa gevonden. Het lijkt op de originele Mona Lisa bijna tot op de laatste haar. Slechts één ding is anders: de kopie heeft wenkbrauwen!

De kopie van de Mona Lisa zou zijn gemaakt door een leerling van da Vinci. Het was honderden jaren achter een overschildering blijven hangen; restaurateurs legden het portret pas in 2012 bloot. De leerling moet de jonge dame ongeveer op hetzelfde moment hebben geschilderd als de grote meester, maar zijn werk toont meer detail. Wenkbrauwen, wimpers, een kanten randje en zo. Dit ontkracht de theorie dat de Mona Lisa geen wenkbrauwen had.

Keek Leonardo Da Vinci dan gewoon niet goed? Werkte hij vluchtig en zag hij al die details niet? Nee, helemaal niet.

Da Vinci, wat is dat toch met wenkbrauwen?

Onderzoeker Pascal Cotte ontdekte op hoge-resolutie scans dat da Vinci waarschijnlijk wenkbrauwen schilderde op zijn geliefde Mona Lisa. Volgens het huidige onderzoek, waren er ook wimpers en dergelijke. Maar deze details zijn in de loop der tijd waarschijnlijk gewoon vervaagd.

Het verhaal van de prachtige Mona Lisa

Leonardo da Vinci besteedde drie jaar aan het schilderen van de Mona Lisa. Tot op de dag van vandaag is het schilderij een van de meest raadselachtige schilderijen ter wereld.

Verlammende horror verspreidde zich onder het personeel van het Louvre in Parijs. In de Salon Carré van het vermaarde kunstmuseum was op 22 augustus 1911 alleen een lege rechthoek te vinden - net voordat Leonardo da Vinci's schilderij van de Mona Lisa er had gehangen.

Hoewel een rechercheur werd aangesteld als nieuwe directeur van het Louvre, bleef het aanvankelijk een raadsel hoe het portret van 77 x 53 cm zomaar kon verdwijnen. De vorige dag, een maandag, was het gebouw gesloten voor het publiek voor schoonmaak en onderhoud.

Gedurende deze tijd werden talrijke foto's verplaatst. Toen de 35 kg zware houten lijst in een hoek van het Louvre werd ontdekt, werd duidelijk dat de dief het schilderijpaneel had losgemaakt en op een of andere manier uit het gebouw had gesmokkeld. Er was geen spoor van de dader en dat bleef zo gedurende de volgende twee jaar.

Deze spectaculaire diefstal wekte hernieuwde belangstelling voor een van de meest raadselachtige portretten uit de kunstgeschiedenis. Toch is de oudste en meest betrouwbare traditie zeer overtuigend. Het schilderij toont Lisa di Noldo Gherardini, geboren in 1479, de dochter van een Florentijnse manufacturier.

Zij werd op jonge leeftijd verloofd met Giuliano de Medici, de jongste zoon van Lorenzo de Magnifieke. In die tijd heerste de Medici-familie over het hele grondgebied rond Florence. Maar in 1494 brak hier een religieuze opstand uit en werden de Medici uit de stad verdreven.

Giuliano vluchtte ook naar koning Karel VIII van Frankrijk, die Noord-Italië bezet hield met een invasieleger. Terwijl Giuliano in Franse dienst de rang van hertog verwierf, bleef de arme Lisa alleen achter en werd in Florence bezwangerd. Tenslotte, in 1495, nam de veel oudere maar zeer rijke koopman Francesco del Giocondo haar in huis en trouwde met haar.

In 1503 bestelde hij bij het beroemde universele genie Leonardo da Vinci een portret van zijn vrouw. Leonardo, toch al geen snelle werker, worstelde drie jaar lang met het schilderij, hield het uiteindelijk en nam het mee naar zijn Franse ballingschap in 1517.

Toen in de 19e eeuw een ware cultus rond het schilderij uitbrak (de Italianen doopten het Monna Lisa - Mevrouw Lisa - of La Gioconda), wilde men niet geloven dat de dame met de vreemd gesluierde blik maar een saaie koopmansvrouw was.

Mensen begonnen haar ondoorgrondelijke glimlach en de sublieme magie van haar verschijning psychologisch te analyseren. Zo schommelde de interpretatie van de Mona Lisa tussen heilige en hoer. Zelfs het spaarzaam aangegeven landschap op de achtergrond kwam op een Duitse kunsthistoricus in 1909 over als "dromerig, alsof het trilde in donderende sensualiteit".

De meest besproken these tot op heden is dat het schilderij een vermomd zelfportret is van Leonardo, die zijn nageslacht nog een raadsel wilde voorleggen. Een computeranalyse tussen da Vinci's enige authentieke zelfportret, een tekening, en de Mona Lisa diende als bewijs.

De eerste heeft natuurlijk het cruciale gebrek dat hij de kunstenaar toont als een gerimpelde oude man van boven de 60, terwijl de Gioconda hooguit 25 à 30 jaar oud is. Dit maakt elke vergelijking met het gezicht zeer speculatief.

Een ander (juist) argument is dat er voor dit schilderij geen voorschetsen of schetsen waren, hoewel Leonardo gewoonlijk verscheidene pentekeningen van zijn modellen maakte. Natuurlijk niet, want hij hoefde alleen maar in de spiegel te kijken om verder te kunnen werken aan het schilderij.

Ook hier had het heel anders kunnen lopen. Het is mogelijk dat de voorstudies gewoon verloren gingen tijdens een van Leonardo's talrijke verhuizingen.

Een nieuwe theorie van de zelfportret-factie: de Mona Lisa draagt een gevlochten inzetstuk bij het decolleté, dat in het Italiaans vinco wordt genoemd - de parallellen met da Vinci liggen voor de hand. Maar helaas wordt deze vinco door verschillende door Leonardo geportretteerde dames gedragen, zoals Ginevra de Benci (rond 1478) of Cecilia Gallerani (rond 1485).

De meest bizarre bijdrage aan de Mona Lisa-discussie werd onlangs geleverd door archeologen van de Britse universiteit van Bradford. Volgens hun analyse kan het raadselachtige mondgedeelte van de Gioconda worden herleid tot een tandprobleem.

Leonardo wilde slechts het gebrekkige gebit van zijn model verbergen achter een ietwat toegeknepen glimlach. Het echte geheim ligt waarschijnlijk in een geheel nieuwe verftechniek. Leonardo vond de sfumato uit (Italiaans = wazig, nevelig).

Dit verwijst naar een vloeiende, nauwelijks waarneembare overgang tussen gebieden met verschillende kleuren. Daardoor vloeien de schaduwen in elkaar over, waardoor de contouren gedeeltelijk onscherp worden, evenals de gezichtsuitdrukking. Een lichte sluier van mist hangt ook over de nauwelijks gesuggereerde glimlach en de schaduwen over de mondhoeken van de deftige koopmansvrouw Lisa del Giocondo.

In december 1913 meldde een galeriehouder uit Florence dat een onbekende hem de Mona Lisa te koop had aangeboden.

Vincenzo Perugia gearresteerd

De 32-jarige decoratieschilder Vincenzo Perugia werd uiteindelijk gearresteerd. Hij bekende de diefstal, maar verhulde die met de patriottische impuls Italië een van zijn grootste kunstwerken terug te willen geven. De rechtbank geloofde Perugia's nobele motieven niet en veroordeelde hem tot zeven maanden gevangenisstraf.

Hij had het schilderij, dat op dun populierenhout was geschilderd, immers zo zorgvuldig opgeborgen dat het nauwelijks schade opliep, tot verbazing van deskundigen. Sinds 2001 glimlacht de Mona Lisa in een aparte zaal van het Louvre achter driedubbel kogelvrij glas, beveiligd door alarmsystemen.

Het Louvre heeft momenteel geen plannen om het schilderen op nummer te verkopen.